Kuçeya Hunerî-Abdullah Esen
Kuçeyê yew ziwanî- Abdullah
Çelik
Di
demêki nizdî de UNESCO, kerdişê tay aşanayişanî ( cîgêrayiş ) ra dima yew
ravekarî beyan kerd. Ena ravekariya nêweş de hameybî vatiş ke Tirkîye’de, di miyanê çend serranê hoveran ra
dim çarês ziwani di miyanê xetereyê (talûkeyê ) vinbeyişî de yê. Enê ziwananî
ra yew zî zaravaya ziwanê kurdî kirmançkî yo.
Rayna
di demanê peyenan de kerdişê tay xebatan ra dim yeno vatiş ke zaravaya
kirmanckî zaravayêke keyen a. Kurmancî, soranî, goranî, hewramanî binkeyê xo
ena zarava ra girewto. Eke kê nêxirapeyişê kirmanckî di miyanê şar û sukan de
bifikirî se, kê ay wext risenê tay dewsan ke, enê dews zî kê risnenê binke û
kokê ziwanê kurdî. Bi xemgînê reyde kê eşkenî vacê ke ena ravekerdişê UNESCO
heta bîn ma rê yew raştî eşaret keno, bi ma dano zanayîş. Eno zî yeno
fehmkerdiş ke zaravaya kirmanckî hetê berhemanê wesfîn de kemanê ancena. Rayna
kê bide eqliyenê nuşte û berhemêy ke
heta enka weşiyay, nêşinayî verniya kirmanckî abikê, a newe bikê, ay semedî ra
bala wandoxan nêyantê. Bi yewna vatişî ra kê eşkenê vacê ke, hêz û hewldayişê
înan semeda vernîgirotişê xeterê qîm nêkerdo.
Eke kê
enê tehl û nêweşan yew hetî de bironê, kê hetê bînî ra weş û hewlan
biewnê, kê veynê ke xebatiy baş û
erjiyay zî yenê kerdiş. Eno xebatanî ra yew zî Kuçaya Hûnerî ya. Kuçaya Hûnerî
pirtûka Abdullah Esen a yewin a, pirtûkêke serkewteye ya. Hetê bîn ra zî ena
pirtûke, raya ewilêna (sifteyên ) ke weşanxaneya Avesta, pirtûkêke ya meseleyan
ê kirmanckî yena weşênayîş.
Gama ke
kê meseleyanê Abdullah Esen î yew bi yew wanenê û cagêrenê ke, kê veynenê pêro
di miyanê yewbînan ra veciyayê û bi yewbînan ra mirde biyê. Enê meseley nuştoxî
ke di miyanê yewbînan ra veciyayê, xo bi biyeyişê kuçe reyde rêsenê û xo bi ey
reyde çaqirnî keniy. Nuştox bi enêhawa reyde meseleyêy xo ciya bi ciya, labelê
bareyê (mijar ) înan nizdiyê yewbînan kerdo û eno çî reyde waşto vateyêki (mehna, wate ) biveco meydan. Vaceriya metoforê şaristanî
girewto kerdo babet û mevzûyê xo. Meseleyê xo bi ziwanê rojane reyde risto û
honaniyişê xo bi eno binke reyde dar fînayo. Min gore kedayiş û
xeyretkerdişê ena xebate seba nûjenê
(modernê ) ya. Di meseleyanê Esenî de bedxuyê ( xirabê ) ke xo daya rêza
vernî, duşte nasnameyê şaristanî de sey rexnekerdiş yeno verniya wandoxan
verî ra.
Gama ke
meseley herikênê, mekan o ke nuştoxî zî xo tehe de hewêneno, gam bi gam kê
veynenê ke nizdiyê şewazêki rexneyî benê. Di meseleyanê ey de rexneyê civatî,
xo bi dilqê şaristanî reyde verpersneno.
Çiyêki tewr bala kê anceno nuştox di eno
rexneyê de bara xo girewtişî ra xo limneno. Eno çî di meseleya Kuçaya hûnerî de
est o. Nuştox di meseleya xo de rexne şaredarî suke keno, tira pey konseya suke
keno hedefê xo. Ena mesela hem heta raybaz ra hem zî heta vacerî (vegotin ) de
kê eşkenî vacê aybinan ra ciya bena.
Meseley
bîn ê nuştoxî, di peyniya meseleya kuçaya hûnerî de pêrisenê, têkiliya înan
virazêna. Yewbînan hesiyenê. Gama meseleyan yew bi yew bihewnê; Adiro taneye û
Anatolya behsa tesirê lecî (şerrî) ye
ser kesayetiyan û hetê bin ra înan bi hêviyanê înan ra girêdano. Maseyêy Sofî
de zî ciwiyeyişê gedan bi hêstanê merdimane reyde ameyo ristiş. Nuştox ciwê
‘aybîn’ reyde mişraqê (odaqe ) virazeno,
xerabiyeyişî bedxûyê zî wandoxanê xo ra nawneno. La gama ke eno çî keno hem xo
hem zî wandoxanê xo teber de nêverdeno, keno semedê enê çiyan.
Nêweşêya
eyroyên ê civatî, serdestiy senî hema kankila xo yê zilmkarî ra fek veranêdanê
, senî hema peresend ( evrim ) nêbiyê,
senî hema bi xurafeyanê xo reyde civatî teslîm gênê. Viyarteyî ra heya rojê
enkayîn persgireyê ma yê ciwî ( jiyanî ) çareser nêbiyê, enka zî ma rê biyê sey
gengiloka ciwî. Ena xale ( niqta ) de
nuştox hem xo hem wandoxanî rexne keno.
Meseley
ke pirtûke de yê seba ziwanê înan helbestî yo gama ke wandoxiy wanenê di hêşê
înan de dimenê renginî nexş beniy. Gama ke kê derfetê kirmanckî ra hewnenê,
berhemê enasarên kê hay benê ke bi ked û xeyretî reyde yenê pêhardiş. Min gore ena pirtûke, pirtûkêki
nûjênî ya vajeyiya ( wêjeyî ) kirmanckî ya. Gama kê miyanê pirtûke ra hewnenê kê veynenê,
pirtûke bi şêwazêki nûjên reyde hameya niştiş
û nuştox zî xo bi karerdişê ziwanî reyde xo newe ra welidnayo.
Ez
bawer kena ena xebate seba vajeyiya kirmanckî û seba zaravaya kirmanckî weynêki (rolêki ) baş biyero ca.
Abdullah Esen, Kuçaya Hûnerî,
Weşanêy Avesta, 88 rûpel, 10 TL
Kulûba Xwendinê Ya Diyarbekir
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder