Sadedîn ÇIRA
MESELEYA WİJDANÊ
Lehengê çîrokê Hêtîm ku wê paşê
bibe/dibe Zorob Efendî, sêwiyeke ku di şerê mezin de bavê wî şehîd ketiye û bi
dayika xwe re li nav zehmetiyên jiyanê maye ye. Li pey wefate dayika xwe,”ji
naz û nîmetên dê û bavê xwe mehrûm” li cem çend pismamên xwe dimîne. Beramberiya
pariya nanê ku dixwe, çi karê wan hebe dike. Piştî ku piçekî mezin dibe, ji wî
re dibêjin ku hewceye tu li çareya serê xwe bigerî.
Dema fahm dike ku “bi nan û zikê
be jî” mayina wî li cem pismaman ne pêkane, pê gelekî xemgîn bibe jî, ji
neçarî, ji bêkesî xwe davêje himbêza jiyana bê rehm. Her roj li cem dikandarekî
dixebite li bajêr. Li cem kîjan dikandarî, tucarî, axayî bixebite, bi
xapandinên wan, bi hîle, bi durûtî û bê wijdaniya wan dihese.Dipirse:
“Bi qanûnî hilekirin di tîcaretê
de helal e?” Bersiv:
“Çi tiştê ji bo îdareyê bê kirin
ji bo xelkê caîz e…”
Ev bersiv makyewelîzmê tîne bîra
mirov,ku makyewelîzm ji bo bi serketinê, her rê û rêbazê caîz dibîne. Axa, tucar
û dikandarên ku hêtîm li wan rast tê û wan nas dike jî, ji bo qezenca xwe,xapandin,
mêtingerî û zilmê rewa dibînin.Dipirse:
“Ê baş e, meseleya wijdanê çi ye?” Bersiv:
“Ji vê zêdetir neaxive.” Ye.
Cardin dipirse ji axa yê xwe:
“Qûrban, tu derbarê wijdanê de çi
dibêjî?” Bersiva:
“Gotinên pûç neke! Eger ez di salê
de destê xelkê çar gundan jênekim, ezê çawan îdare bikim?” Digire.
Bi çavê serê xwe dibîne û dijî ku
gotina însafê, gotina rastiyê,gotina bawerî û wijdanê vala ye. Di civakek e ku
ne xwendiniyê di ser xwendewariyê re digirin deji zarokatiya xwe ve Hêtîm tim
tê eciqandin. Digel ku tê helisandin jî, fikrên wî yên baş jî hene. Ew mirovekî
ne xerabe jî. Piçekî xwendin û nîvîsandina wî jî heye,lê tu kes qîmetekê nade
wî û nerînên wî. Kes hesabê kesê dest vala (bê pere) nake.
Piştî Hêtîm vêya baş fahm dike, wanî
dibêje:
“Min jî dev ji wijdanê berda û got: Cehnema serê wan ku ji birçînan bimirin. Ma ez
eloxemxwarê dinê me? Bila ez têkevim xweşiyê,însan dibê li gor der û dora xwe
herek bike.(r.47)
Van gotinan piştî ku ji aliyê reîsê
şaredariyê wek erzuhalciyê fermî tê tayînkirin û dibe Zorab Efendî dike. Hêtîm
diçe Zorab Efendî tê. Zorab efendî wek ku bixwaze heyfa birçî mayin, helîsîn, bê
qîmetbûna Hêtîmî bistîne, dest bi “bê
wijdaniyê” dike. Zorab Efendî qîma xwe bi vê jî nayine,”çavê wî her li miqamekî
mezin” e. Dibîne ku hemû kesên ku meqamên mezin dakirkirine, ji wî cahiltirin. Bi
şîreta nasekî wî, şertê gihîştina wî meqamî “derew û îxanet” e. Ji ber ku ew jî
bûye dilovanê meqamên mezin, dest bi derew, dizî û xiyanetê dike. Her ku vêya
dike, bêtir “rêz li wî tê girtin.” Her ku “rêz li wî tê girtin” dest bi şelafiya kesên ku kar û meqam di destê wan de
ye,ji pêdivî zêde bac sitendina ji gundiyên belengaz,xwe welatparêz nîşandan û
tiştine ku di wijdan de hilnayên dike:Dibe zalim.
Çîrok,di şexsê ZORAB Efendî de,balê
dikşîne ser kesên nezan ku meqamekî têkeve destê wan,çawa dikarin ji zaliman
zalimtir bibin. Ji bo meqamê wan ji dest neçe, dixwazin gel tim nezan û di
xewde bimîne.
Nivîskar girîngiya xwendin û
rizgarbûna ji kevneperestiyê jî bi rêya Zorab efendî dide nîşandan. Digel vê jî,
kirpandina israra di feodalizmê de, nîşandana bi israr çûyîna li pey
baviksalariyê jî heye.
Li gor me, çîrok neqediya ye. Lê bi
vî awayî jî xwendevan armanca nivîskar têdigihêje.
Nivîskar: Sadedîn Çira
Kulûba Xwendinê Ya Diyarbekir
Navdanka Pirtûkê:
Ehmed Muxtar Caf
Weşanxaneya Avesta
Ji soranî bo Kurmancî: Ziya Avci
88 rûpel
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder