BA
“Kes bi esehî nizane di kîjan rojê de ba Cemşîd dibe”
Li welatên her dem di bindestiyê de mayîn, roj bi her awayî
bi sar çavê xwe vedike. Ba, li nik wan gelan wek hevkariyeke mecburî xuya dibe.
Tenêtî, serma, hêvî, evîn, tirs di hemû giyanên daxwazkirina serxwebûna
niştimaniyê de heye.
Di wêjeyê de her dem metafora ba cihê
xwe girtiye. Ba, piranî di romanên gelên bindestî de hatiye bikaranîn. Ji bo ku
atmosfereke psikolojiya karakter baş derbikeve holê, ev metafor tête bikaranîn.
Her dem şikestinên karakteran bi hevkariya ba tête nivîsandin.
Metafora ba, bi tenê serê xwe di
romanên kurdî de wek min li jor jî gotî atmosfera metnê, derûniya karakter bide
nasîn tête bikaranîn.
Di romana Bextiyar Alî ya bi navê ‘Apê min Cemşîd xan ku hertim bê ew li ber
xwe dibir’ de ba wek karakterek hatiye hûnandin. Bi alikariya ba Cemşîd xan
difire, di guhere û serpêhatiyên wî çêdibe.
Cemşîd xan pêşî dibe komunîst. Ew êdî
dijberî civata ku lê dijî ye û iktîdarê
ye. Ji bo vê çendê rastî îşkenceyê tê. Di zindanê de laşê xwe yê gîran
dihavêje û pir sivik dibe û dû re ji zindaneke li Kerkûkê difire.
Cemşîd xan di girtigihê de diguhere.
Xelas bûna wî jî di girtigihê de dest pê dike. Ji laşê xwe yê giran xilas bûn,
wî ji êsîrbûnê rizgar dike. Cihê ku azadî lê nîne, ji wî re dibe wargeha
azadiyê. Du ziddiyet di eynî mekanê de pêk tê. Ev jî ruhiyeta Cemşîd xan dide
xuyakirin. Lewre tu caran ji vê ziddiyetê xelas nabe.
Nivîskar, bi alîkariya metafora bayê
karakterê Cemşîdî wek temsîliyeta rizgarbûnê dide xuyakirin. “bayekî pir bihêz û ji nişka ve tê, ji bo
cara yekê ew ba Cemşîd xan ji ser erdê bilind dike.” Gava ew bilind dibe,
li jêr nîşaneyên azadbûnê derdikevin holê. Vebêjer van nîşeneyan wisa dinivîse.
“Li jor hemû bajar dîtiye, glop, çirayên
otomobîlan û ronahiya rêza glopên li ser kolanên pir mezin.”
Cemşîd xan, ji zindanê rizgar dibe. Lê zindan di
jiyana wî de xilas nabe. Wî dibin gundê Baranok. Du parêzvan ji wî re digirin.
Yek vebêjer e û yê dî Smayîl e. Dîsa li vir jî metafora ba wek temsîliyeta
azadbûnê derdikeve holê. Şevên tarî de Cemşîd xan difire û behna xwe wisa
vedike.
Malbata wî, wî dibin radestî leşkerên
dewletê dikin. Wî jî dibin şerê Irak û Îranê. Li wêderê Cemşîdî difirênîn û
cihên leşkerên Îranê nîşanê rayedarên Irakê dike.
Cemşîd xan pir xemgîn dibe ku beşdarî
şer bûye. Hêsir dibarîne. Wijdana wî difûre û dibê êdî bi riya min gelek kes wê bên kuştin… bi riya min gelek zarok wê
sêwî bibin û kezeba gelek dayikên dûr ku ez wan nas nakim, bişewite. Min rojekê
ji rojan nexwestiye beşdarî şer bibim.
Şer xerabe, talankirine, êşe, êtîme. Tu kes di şer
de serkeftinek dest nagire. Herkes di şerde winda dike. Birînek her dem di dilê
şervanan de dimêne.
Metafora ba, wek pencereya karakter
hatiye hûnandin. Cemşîd xan ji ezmanan de her tişt dibîne û dîtina wî jî ji
hemû dîtinan ve balkêşandineke cuda ye. “..ji
ezmanan ve ji her kesî bêhtir xerabiya vî şerî dibînim.”
Ba, çiqas temsîliyeta azadbûnê bike jî dîsa êş û
kal nîşanî karakter dike. Lê ji qedera bindestiyê nikare bireve.
Bextiyar Alî, karakterê xwe Cemşîdî wek
neynika xerabiyan, dilxweşiyan, ezabên takekesiyê dide xuyakirin. Nexasim
şexsiyeta jin û mêrên kurd. Pirsgirêkên salane ku ruhê mirovên kurd xirab kirî,
bindest hiştî dide xuyakirin. Bi rêya bayê, di jorde temaşe dike.
Ji binîde derûniya Cemşîdî, bi rêya
buyerên ser wî hatî jiyîn derdike ve holê.
Bextiyar Ali, şandiniyên wêjeyî di romana
xwe de dihêrêne. Xwe digihêne Odysseia, Dante û bi nehînî Don Kîşot.
Cemşîd xan, bi her buyerek ve tête
guhertin. Guhertina Cemşîd xan, peyamên ku ji xwîneran re bête qesekirine.
Carnan li hudûdê Başurê Kurdistanê li gel şervanên Bakurê Kurdistanê, bi leşkerên
tirkan re şer dike. Carnan, fundamantalîstên li mizgeftan kom bûyînan re
hevkarî dike. Peyamên Mela Qasim ji gel re qal dike. Carnan jî dibe penaber û
li bajarê Stenbolê di singa jinên
laşfiroşan de xwe digevizîne. Ew û vebêjer rastî hin kesên ku ticareta mirovan
dike tên. Li gel wan ticaretê dikin. Pereyeke baş jî qezenç dikin. Carekê li
sînorê Yewnanîstanê esker wan dorpêç dikin. Cemşîd xan dîsa bi rêya metafora
bayê xwe xelas dike. Deh salan wek Odysseia hin bajaran, welatan digere. Ji bo
ku bi vegere welatê xwe.
“Carekî li Malta, carekî Li Qibris,
carekê li peravên Albaniya û carekê jî l ser sinorên Balkan..”
Metafora bayê, bi hemû aliyan ve di romana
Bextiyar Alî de cihê xwe girtiye. Rastî di wêjeya kurdî de jî ba wek metaforek
cihê xwe gellekî girtiye.
Belkî di hin pirtûkan de ba wek
objeyek hatîbe nivîsandin, lê ba gava ruhiyeta karakter derbixe holê wê çaxê
dibe metafor. Mînakên wisa pirin.
Cemşîd xan serfiraziya xwe an
jî neserfiraziya xwe di psîkolojiya bindestiyekê de dide xuyakirin. Çiqas xwe,
ji hemû bûyeran bi parêze jî, dîsa bindestiya wî derdikeve holê. Bextiyar Alî
karakterê xwe ji vê bindestiyê xelas nake. Çiqas bifire ew qas dikeve erdê. Erd
û ezman, wek dualizmekî de Cemşîd xan diafirêne, di welatê bindestîyê de.
Tahir Taninha
Kulûba Xwendinê Ya Diyarbekir
Bextiyar Elî
Apê min Cemşîd xan
ku hertim bê ew li ber xwe dibir
ji soranî bo kurmancî: Besam Mistefa
weşanxane: Avesta
ji soranî bo kurmancî: Besam Mistefa
weşanxane: Avesta
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder