BALÊ WANDIŞA ROMANA “SORO “
YA DENÎZ GUNDUZ
Gama kê pirtûkî gênê xo destan, çiyeko
bala kê tewr anceno bergê pirtûk o. Sûreteke cenî bi saya xizan ameyo viraştiş,
dormarê a de tap û tumîy asenê, tewr pey
zî baxçeyek bi vilikan reyde ameyo xemilnayîş. Kê cade tehe de vecenî ke no
verca, cayeko xozayî yo. Pey ra gama kê
wandişê domnenê, kê eqliyenê ke berg û mîyanok(naverok) sey yew o.
Destpêka pirtûke bi şayesandina(tasvîr)
ca û vercayan destbide beno. Raya ewila ke ez wandişê pirtûkeke kurdî çiyeke
ensarên rast yena. Xoza no hewa hameyo şayesekerdiş, gama kê wanenê, kê vanîy
qey, kê miyan a deştî de yan zî serê tumî de vateyoxî reyde gêrenî, kê heman
bîyeran (bûyer) miyanî de ciwîyeyênê.
Ca û wareyê romanî, Gimgime û dormarê
dewanê Gimgime de hameya ristiş. Her ca û ware bi daranê xo, bi teyr û tilûranê
xo, bi tap û tumanê xo hameyo şayese kerdiş. Sey wandoxek gama min roman heta
peynî qedêna zaf çîyan bonder biya, zaf çîyan hesîyaya, çiyo ke heta enka haya
min bide çineybî, hayamin înan ra
virazyay. Ez rehet şîna vaca ke semeda wandoxê neweyên roman, pirtûkeke
erjîyaye ya.
Bare û mijarên ena pirtûke, di sere de
meseleya kurdî ya. Xoverdayîş û tekoşîna şarê kurd senî hawa şikl û dirûv
giroto, nizdîbeyîşê pergale derheqa ena mesela de senî hawa yo, sosyolojîya
şarêy dormarî û dek û dolavên dewlete yew bi yew sey dîmenan hameyo
şayesekerdiş. Ra-ray bi bareyê kesane reyde
haya kê persgirayê şehs û kesa zî bena. Meseleya peşmergeyan reyde zî
niştox waşto haya ma persgiraya kurd a neteweyî bihesno. Ginana nakokîyanê
bêtar eşîran ameyo destnîşan kerdiş.
Dem û wextê romanî pey darbeya leşkerî destbide beno,
dades serran miyanî de biyer qewimiyenê
û roman miyanî de tevne giyênê.
Ziwanê pirtûke, bi fekê mintiqaya Gimgime
reyde hameyo nûştiş. Kesêke vaco ez wazena heme virdîgileyanê romanî fehm bika,
lazim o ke kê zah hewl û zor bido xo, bi sebr reyde biwano. Çimkî ra-ray
sayeseyo vêşen kê eciz keno, labelê wexte ke kê binê nê şayesekerdişî de xizanê
biyere hesenîy aye wext kêfweş benê. Gama kê hewl da xo, çekû û ristay şinasnay
,aye wext kê şîrînîya ziwanê kirmackî hesîyenê, tehm û çejo ciyayên di miyan
hêşe kê de vila beno. Kê werek xo anê kê wanê, werekna min heme fekîy na zarawa
bizanaynî, min a dever bişinasnaynî.
Wexte ke kê destbi wandişê pirtûke kerd,
çend rûpelan ra pey kê rastî lehengê roman Soro yenê. Soro destpêke sey keseke
alvêrê heywanan keno, yeno şinasnayîş pey ra wexteke bare geşe beno çend beşan
pey kê veynenî ke semeda xoverdayîş û tekoşîna şarêy xo bi hawa limnayo, eslê
xo de Soro gerîlya yo. Semeda ke têkildarîya şare û tekoşeran bivirazo hameyo
peywîr kerdiş. Eyta çiyeke bala kê anceno ke niştox waşto hema cade wa wandoxîy
bare nêhesîy, wa heta rûpela peyenî bare merak bikê. Ra-ray hema rûpelanê
verênan de, gama kê diyaloxan wanenî di
miyan hêşê kê de perseke cîq keno vano ke Soro keseke rêzeyîn nîyo, ginana kê
dekewnî miyanê rûpelan de a persa xo vîr
kenê. Gama barey geş benîy, kê heq danê cîqkerdişê pers.
Ristiş û hunanî kerdişê romanê Soro her
çend hîmeke sereke bo zî (bi ey ra meseleya roman destpê kena, bi erdiş reyde
qedêna), gama kê bala xo danê heme vîst û şeş beşanê pirtûke zafîn meseley
rûpelanê pirtûke hameyî nexş kerdiş. Ney meseley her yew bi xoserîya xo bi
kesanê xo temsîl kenê, erdvînîya roman de sey vilik û gulan reng danê û wazenîy
peyaman bidê ma. Çend kê ver bi miyanê romanî ra şinê kes û kesayet weşî benê.
Nasnayîş nê kesan, nasnayîş bareyan ra hameyo girêdayîş. Her yew sûretê eş û
dejî şare xo ra nûnertêy kenê, wazenîy ma ciwiyayîşê înan û dinyaya înan
bihesê. (finak, Mesudî Kesk, Mistê Çulagî, Neslîxan, Harûn, Sultan, Ap
Evdilrehman……….ûêb). Ginana roman de biyer di bêtar demo tedeyê û demo viyarte
de qewimênê. Kesayetê roman bi semedeke ra şexs xo reyde ameyê girêdayîş. Heme
zî bi ciwîyayîş xo yo verên reyde, têman romanî bîyê. Bi vatişo bîn ra kê şînîy
vacîy ke, meselaya her kesayetî est a, bi rengê xo reyde ena tabloya romanî
neqişneno. (Mesela Paşa şiyo, Stenbol û îzmîr de mendo, zext û tehda dîya pey
ra xo heseyo, hameyo agêrayo welatê xo.)
Semeda ke zaravaya kirmanckî sey
kurmancî û soranî di edebîyat de zaf
nêameya xebetnayîş, gama ke panc
sey û vîst û panc rûpelanê ena pirtûke verî çiman xo de veynenî, kê zaf kêfweş
benê û hêvî kê vêşêr benê. Min gore ena pirtûk, semedê wêjeya kurdî pirtûkêke
fîraz a, sey wandoxêke spasanê xo nûştox ra erşawena.
Pirtûk 2010 de, di Weşanxaneyê
Vateyî de çap biya.
Evdila QASAN
Kulûba Xwendinê Ya Diyarberkir
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder